Operowanie sprzęgłem to chyba najtrudniejsza umiejętność, którą musi opanować każdy kierowca samochodu wyposażonego w manualną skrzynię biegów. Sprzęgło umożliwia rozłączenie wału napędowego i zmianę biegu. Po jego wciśnięciu moment obrotowy nie jest przekazywany na koła pojazdu. Ponowne załączenie napędu odbywa się poprzez puszczenie pedału sprzęgła. Od sposobu, w jaki wykonywane jest załączanie sprzęgła, zależy żywotność tego podzespołu. Dlatego zwykło się mówić, że najsłabszym ogniwem sprzęgła jest sam kierowca. Poprawnie eksploatowane sprzęgło może wytrzymać nawet 300 tys. km. Nieodpowiednie obchodzenie się z pedałem sprzęgła może natomiast doprowadzić do jego szybkiego zużycia – nawet po kilkuset kilometrach przebiegu. Jak zatem poprawnie obchodzić się ze sprzęgłem i jak rozpoznać jego zużycie?
Elementy budowy sprzęgła
Trzy podstawowe elementy, z których składa się sprzęgło samochodu osobowego to:
- tarcza
- docisk
- i łożysko wyciskowe.
Tarcza odpowiedzialna jest bezpośrednio za przekazanie momentu obrotowego, które odbywa się dzięki wykorzystaniu siły tarcia. Odpowiednia siła docisku tarczy wymuszona jest przez zastosowanie sprężyn. Łożysko wyciskowe z kolei jest elementem, który umożliwia załączanie i rozłączanie sprzęgła.
Co ulega zużyciu?
Każde sprzęgło prędzej czy później wymaga naprawy. Zazwyczaj wymienia się wszystkie trzy elementy, ponieważ od ich współpracy zależy działanie całego układu. Objawy zużycia się sprzęgła są łatwo zauważalne i w zasadzie nie sposób ich przeoczyć. Warto przy tym zaznaczyć, że z naprawą nie należy zwlekać, ponieważ niesprawne sprzęgło może doprowadzić do uszkodzenia skrzyni biegów.
- Wytarte okładziny tarcz
Najczęstszym objawem zużycia jest ślizganie się tarcz podczas załączania sprzęgła. Początkowo problem pojawia się przy ruszaniu pod górkę, kiedy koła samochodu stawiają duży opór. Później, gdy okładziny tarcz mocniej się wytrą – sprzęgło ślizga się po dodaniu gazu, a w skrajnych przypadkach nie pozwala ruszyć z miejsca. Ścieranie się okładzin sprzęgła następuje zazwyczaj powoli, ale jest najbardziej uzależnione od naszego sposobu jazdy. Ślizganie się tarczy, oprócz wyczuwalnego braku przyspieszenia, daje nieprzyjemny zapach spowodowany rozgrzaniem okładzin (spalone sprzęgło).
- Sprężyny docisku
Uszkodzenie docisku polega najczęściej na pęknięciu którejś ze sprężyn. Jest to o tyle niebezpieczne, że fragment sprężyny może uszkodzić obudowę skrzyni biegów lub całkowicie zablokować mechanizm sprzęgła. Szarpania przy ruszaniu i zmianie biegów są pierwszymi objawami uszkodzenia elementów dociskowych. Wytrzymałość sprężyn w dużej mierze zależy od sposobu jazdy. Kierowcy posiadający tak zwaną „ciężką nogę”, zdecydowanie bardziej narażają elementy dociskowe sprzęgła na uszkodzenie. Szybkie ruszanie z miejsca, rwana i chaotyczna jazda to największe zagrożenia dla sprężyn docisku. Uszkodzenie docisku może objawiać się też niemożliwością wrzucenia biegu.
- Zużyte łożysko
Charakterystyczne hurgotanie, piski i głośna praca sprzęgła to objawy działania zużytego łożyska wyciskowego. Hałasy mogą pojawiać się po wciskaniu pedału (odłączaniu sprzęgła) lub być obecne przez cały czas. Nie można ich ignorować, ponieważ jazda ze zużytym sprzęgłem może doprowadzić do dalszych uszkodzeń, z których najkosztowniejsze wynikają z konieczności naprawy koła zamachowego lub skrzyni biegów.
Bez względu na to, co jest przyczyną zużycia się sprzęgła, nie warto wymieniać jego poszczególnych elementów oddzielnie. Praca przy demontażu sprzęgła jest wymagająca i dość kosztowna, dlatego zazwyczaj wymienia się wszystkie elementy na raz – tarczę, łożysko i docisk.
Odpowiednie operowanie sprzęgłem
Jak było powiedziane wyżej, to kierowca jest najsłabszym ogniwem sprzęgła. Właśnie od sposobu obchodzenia się z tym wrażliwym elementem pojazdu, zależy jego żywotność. Sprzęgła montowane w nowoczesnych samochodach są i tak mniej wymagające od tych, które były stosowane dawniej. Kiedyś nauczenie się operowania sprzęgłem wymagało sporo wysiłku. Łatwiej było zadławić samochód przy ruszaniu lub spowodować tak zwaną „kaczkę”. Dzisiaj sprzęgła są bardziej „wyrozumiałe” dla kierowców i łatwiej „wybaczają” im błędy. Nie mniej jednak, aby długo cieszyć się sprawnym mechanizmem, należy przestrzegać kilku zasad:
- Przede wszystkim nie powinno się używać sprzęgła bez potrzeby. Wciśnięcie hamulca nie musi pociągać za sobą rozłączania sprzęgła, jeśli nie wiąże się ze zmianą biegu.
- Rozłączanie sprzęgła (wciskanie pedału) powinno być wykonywane dynamicznie, aby tarcze nie wycierały się niepotrzebnie pod wpływem zmniejszającej się siły dociskania.
- Włączanie sprzęgła (puszczanie pedału) powinno odbywać się powoli, aby moment stykania się tarcz nie następował nagle powodując poślizg.
- Niewskazane jest też szybkie ruszanie z miejsca i nagłe przyspieszanie.
Sprzęgło jest elementem pojazdu, które bezpośrednio odpowiada za przeniesienie napędu z silnika na koła. Dlatego operowanie sprzęgłem jest niezbędnym warunkiem kierowania samochodem z manualną przekładnią. Od sposobu obchodzenia się kierowcy z lewym pedałem w podłodze samochodu, zależy dystans, jaki pojazd pokona bez konieczności naprawiania sprzęgła.
